1. Τα έθνη-κράτη του αραβικού κόσμου βρίσκονται σε αναβρασμό – πολλά από
αυτά έχουν καταλήξει σήμερα να είναι «αποτυχημένα κράτη» («failed states»),
κάτι που έχει άμεσο αντίκτυπο στη δημογραφική σύσταση της Ευρώπης, και
κυρίως της Ελλάδας.
2. Ποιος ευθύνεται για την αποτυχία τους; Πρώτον, δεν μπορεί να αρνηθεί
κανείς ότι ένας σημαντικός παράγοντας είναι οι δυτικές παρεμβάσεις και η
αυθαίρετη «συγκρότηση εθνών» που πηγαίνει πίσω στις απαρχές του 20ού αιώνα
(αλλά επίσης και οι χειραγωγικές πρακτικές των σημερινών παγκόσμιων
δυνάμεων).
3. Εξίσου σημαντικό όμως είναι –δεύτερον– να τονιστεί ότι οι
αυτοκαταστροφικές τάσεις του αραβικού κόσμου παράλληλα εξηγούνται και από
μια δική του, εσωτερική σύγκρουση, ανεξάρτητη από τη Δύση: πάνω απ’ όλα, η
βασική αιτία της σημερινής αυτοκαταστροφικότητας είναι η διαίρεση ανάμεσα
σε σουνίτες και σιίτες –παλαιότατη διαίρεση, που χρονολογείται στον
προ-νεωτερικό κόσμο. Η διαίρεση αυτή έχει μετατραπεί σε μια πάλη εξουσίας
ανάμεσα σε διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες, φατρίες και κοινοτικούς
σχηματισμούς που βασίζονται στη συγγένεια. Τέτοιου είδους συγκρούσεις δεν
είναι απλώς διαμάχες ανάμεσα στις αραβικές ελίτ – εξίσου εκδηλώνονται και
με βίαιες συμπλοκές σε τοπικό λαϊκό επίπεδο σε όλο τον αραβικό κόσμο.
4. Τρίτον, το Ισλάμ χαρακτηρίζεται από έναν «μεσαιωνισμό» που αρνείται να
εκσυγχρονιστεί, γεννώντας έτσι εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα στους
«παραδοσιοκράτες» και στους «μοντερνιστές» των αραβικών μεσαίων τάξεων (οι
οποίοι λατρεύουν τα «λαμπερά φώτα» της Δύσης, και ιδίως της Γερμανίας).
5. Η υποτιθέμενη «Αραβική Άνοιξη» του 2011 άθελά της συγχώνευσε όλες αυτές
τις αντιθέσεις –του μακρινού παρελθόντος και της σημερινής συγκυρίας– σε
μια σειρά εμφυλίων πολέμων που οδήγησαν στη διάλυση πολύ σημαντικών
αραβικών εθνών-κρατών.
6. Την άνοδο του ISIS (του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της al-Sham της
Συρίας) πρέπει να την κατανοήσουμε μέσα σε αυτό το συγκεκριμένο πλαίσιο,
καθώς πρόκειται για μια δύναμη που αντιμάχεται όλους τους σιίτες και όλους
τους Άραβες «μοντερνιστές». Η άνοδος και η εδραίωσή του στον αραβικό κόσμο
έχει συμβεί ακριβώς στο πλαίσιο μιας κατάστασης που χαρακτηρίζεται από μια
εσωτερική κρίση του Ισλάμ: ο θρησκευτικός του φανατισμός στέκεται
ενάντια στο «δυτικό όνειρο» πολλών Αράβων, όπως επίσης και ενάντια στις
λιγότερο δογματικές εκδοχές του Ισλάμ, όπως εκφράζονται από σιιτικές
παραδόσεις.
7. Τώρα, η ελληνική «Αριστερά», έχοντας ρομαντικοποιήσει τον αραβικό κόσμο
τουλάχιστον από τη δεκαετία του ’80, έχει προσπαθήσει να παρουσιάσει το
ISIS σαν μια απομονωμένη «οργάνωση» παραφρόνων φανατικών που δεν είναι
καθόλου «αντιπροσωπευτική» οποιασδήποτε μερίδας του αραβικού κόσμου.
8. Ωστόσο, αυτό είναι ένας μύθος (ένας μύθος που ενθαρρύνεται από τα ΜΜΕ
στο σύνολό τους, και για λόγους που σχετίζονται με το ζήτημα της
μετανάστευσης, κτλ), που έχει στόχο να απαλλάξει τους αραβικούς λαούς –τις
σουνιτικές μάζες, στην περίπτωσή μας– από κάθε ευθύνη για τα εγκλήματα που
διαπράττονται από το ISIS.
9. Κι όμως, η ιδεολογία του ISIS έχει τη λαϊκή υποστήριξη των σουνιτών σε
μεγάλες και σημαντικές περιοχές του αραβικού κόσμου – σε αυτές
περιλαμβάνονται η ενδοχώρα του Ιράκ και το 50% της Συρίας. Επιπλέον, η
ισλαμική λαϊκή του επιρροή εκτείνεται σε περιοχές της Λιβύης, της Νιγηρίας,
της Αλγερίας, του Μαρόκο, του Μάλι, της Υεμένης, του Αφγανιστάν, του
Πακιστάν και, φυσικά, της Σαουδικής Αραβίας. Δεν πρόκειται για μια απλή
«οργάνωση»: είναι αυτό που λέει ότι είναι – ένα οργανωμένο κράτος με τους
μηχανισμούς του.
10. Όμως το πιο σημαντικό είναι ότι το ISIS δεν θα είχε επιβιώσει από τις
ένοπλες επιθέσεις των διάφορων διεθνών δυνάμεων, εάν δεν διέθετε μια τέτοια
συναίνεση σε λαϊκό επίπεδο, τουλάχιστον στο Ιράκ και στη Συρία. Το ζήτημα
είναι ότι η εξουσία του ISIS δεν έχει επιβληθεί στους ανθρώπους μέσω του
απλού καταναγκασμού. Ανάμεσα στους σουνιτικούς λαούς έχει μάλλον συνδυάσει
σε μια λεπτή ισορροπία τον εξαναγκασμό και τη συναίνεση (με την γκραμσιανή
έννοια), έτσι ώστε να εγκαθιδρύσει την ηγεμονία του σε τμήματα του αραβικού
κόσμου. Ως τέτοια, στο μέλλον η ιδεολογική ηγεμονία του ISIS σε τμήματα του
αραβικού κόσμου μπορεί να επεκταθεί περισσότερο, είτε καταστραφούν τελικά ο
οργανωτικός του πυρήνας και οι κρατικοί του μηχανισμοί είτε όχι.
11. Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Ευρώπη; Εάν ένας τέτοιου είδους
φανατισμός είναι πραγματικότητα μεταξύ τμημάτων των αραβικών μαζών –και εάν
ένας τέτοιου είδους φανατισμός περιλαμβάνει τον αποκεφαλισμό ή την εκτέλεση
των απίστων ή των «μοντερνιστών»–, τότε πρέπει κανείς να θέσει το ερώτημα
που προκύπτει: τι σημαίνει να εγκαθίστανται στοιχεία μιας τέτοιας φανατικής
θρησκευτικής κουλτούρας στην Ευρώπη ως κοινότητες; Τι επίδραση θα μπορούσε
να έχει αυτό στις πολιτισμικές αξίες των λαών της Ευρώπης; Εδώ δεν
υπονοείται ότι όλες οι ισλαμικές κοινότητες είναι «en bloc» φανατικές –
αλλά πρέπει κανείς να σημειώσει ότι αυτές οι κοινότητες δυνητικά μπορούν να
καταλήξουν θύλακες του μουσουλμανικού ριζοσπαστισμού, και ίσως αυτές οι
ίδιες να δώσουν άθελά τους καταφύγιο σε τρομοκρατικούς πυρήνες (όπως έχει
ήδη συμβεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γαλλία και αλλού).
12. Με αυτή την έννοια, οι φόβοι που εκφράστηκαν πρόσφατα από τον Λεχ
Βαλέσα (σχετικά με «αποκεφαλισμούς» που θα μπορούσαν να συμβούν στην
Ευρώπη, κτλ.) πρέπει να αντιμετωπιστούν με προσοχή και οπωσδήποτε χωρίς
ίχνος οποιουδήποτε ρατσισμού ή μισαλλόδοξης αίσθησης υπεροχής.
13. Αυτός καθαυτόν, ο «ρατσισμός» απευθύνεται στα πιο χαμηλά ανθρώπινα
ένστικτα και πρέπει να απορρίπτεται, τουλάχιστον ως εργαλείο κατανόησης.
Από την άλλη μεριά, πρέπει κανείς να θέτει ερωτήματα βασισμένος στα ουσιώδη
γεγονότα της σημερινής, τωρινής ιστορίας. Τόσο ο Μαρξ όσο και ο Βέμπερ θα
στέκονταν και θα παρατηρούσαν αυτή τη ροή των γεγονότων, θα το έκαναν όμως
«επιστημονικά». Και οι δύο θα έδειχναν ένα επιστημονικό, αντικειμενικό
ενδιαφέρον για τις πιθανές μεταλλάξεις της ευρωπαϊκής κουλτούρας, δεδομένων
των απαρχών της στην Αναγέννηση.
14. Για το κλείσιμο του μικρού αυτού σημειώματος, πρέπει να τονίσουμε ότι
οι θέσεις που εκφράζουμε στηρίζονται στην πλέον σοβαρή τρέχουσα
βιβλιογραφία σχετικά με αυτό το θέμα. Για παράδειγμα, γύρω από την
προγονική διαμάχη σιιτών-σουνιτών, βλ. Vali Nasr, «The Shia Revival: How
Conflicts Within Islam Will Shape the Future», New York, Norton, 2006.
15. Για τη λαϊκή υποστήριξη που απολαμβάνει το ISIS, βλ. www.reuters.com, 24.7.2015, που
δηλώνει, μεταξύ άλλων: «Το σουνιτικό Ισλαμικό Κράτος έχει κερδίσει
σημαντική λαϊκή υποστήριξη στο Ιράκ και στη Συρία αντλώντας από τις
μακρόχρονες σεκταριστικές αντιπαλότητες σουνιτών-σιιτών». Για το ίδιο θέμα,
βλ. Zack Beauchamp, στο άρθρο “Vox Topics” (ημ/νία 18.6.2014), όπου
υποστηρίζει ότι «το ISIS δεν μπορεί να διατηρήσει όσα κέρδισε χωρίς τη
βαθιά υποστήριξη του σουνιτικού πληθυσμού του Ιράκ». Οι έρευνες του
Beauchamp έχουν επίσης αποκαλύψει ότι οι νέο-Μπααθιστές του Ιράκ και άλλοι
ισλαμιστές συνεργάζονται με το ISIS. Παρομοίως, βλ. www.dailysabah.com, 8.7.2015, όπου
υποστηρίζεται ότι «το ISIS δεν θα μπορούσε να επιτύχει μια τόσο σταθερή
επικράτηση, εάν δεν είχε λαϊκή υποστήριξη».
16. Για την άσκηση τόσο του καταναγκασμού όσο και της συναίνεσης εκ μέρους
του ISIS, βλ. δρ Θάνος Ντόκος (Πανεπιστήμιο του Cambridge, Γενικός
Διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ), συνέντευξη στο Ραδιόφωνο της ΕΡΤ, Κυριακή
27.9.2015, π.μ. Σύμφωνα με τον δρα Ντόκο, το ISIS δεν θα μπορούσε να
επιβιώσει από τις στρατιωτικές επιθέσεις που έχει δεχτεί παρά μόνο εάν
απολάμβανε τη «συναίνεση» των σουνιτικών μαζών.
Panagiotis Tourikis (“Nikos Vlachos”), 6.10.2015
